18. april 1862.                                                                                                              Direktori Republičkog zavoda za statistiku

Knez Mihailo Obrenović je potpisao akt kojim se Ekonomsko odeljenje Ministarstva finansija obavezuje da vodi i koordinira sve statističke poslove

Početak državne statističke službe u Srbiji zvanično je počeo 18. aprila 1862. godine kada je knez Mihailo Obrenović potpisao akt kojim se Ekonomsko odeljenje Ministarstva finansija obavezuje da vodi i koordinira sve statističke poslove za sve grane državne uprave. Ministar finansija bio je Kosta Cukić koji je formirao odeljenje statistike u Ministarstvu.

Prof. dr Vladimir Jakšić (1824-1899) bio je osnivač i načelnik prvog odeljenja za statistiku u Srbiji. 

 Izvor: Zbornik zakona i uredaba, 15. http://digital.bms.rs/ebiblioteka/publications/view/4080

Prof. dr Vladimir Jakšić bio je srpski ekonomista, statističar i meteorolog. Osnivač je prvog odeljenja za statistiku u Srbiji i prve mreže meteoroloških stanica.

Gimnaziju je završio u Beogradu, trgovački kurs u Beču, a državne nauke je studirao u Tibingenu i Hajdelbergu. Od 1847. godine radio je u Ministarstvu finansija, gde je samoinicijativno prikupljao statističke podatke. Već 1850. godine podneo je Državnom savetu predlog o stvaranju državne statističke službe. Godine 1852. postavljen je za profesora ekonomskih predmeta na Liceju. Onda se 1862. godine vraća u Ministarstvo finansija kao načelnik ekonomskog odeljenja, a 1864. godine postaje načelnik novoosnovanog odeljenja državne statistike. Uredio je odeljenje, ali i ustanovio statistički rad u Srbiji. Najvažnije njegovo delo je Državopis Srbije, čije je izdavanje počelo 1863. godine.

Prvi je započeo sa meteorološkim merenjima u Beogradu i Srbiji (1848) i prvi pisao o meteorologiji u Srbiji, tako da se smatra osnivačem srpske meteorologije i klimatologije. Već posle 3 godine meteoroloških merenja, 1851. uradio je prvu studiju klime Beograda, baziranu na rezultatima sopstvenih merenja i osmatranja za period 1848–1850. Bio je osnivač meteorološke mreže stanica tako da je, njegovom zaslugom, Srbija 1857. godine imala čak 27 meteoroloških stanica, što je u to vreme predstavljalo jednu od najgušćih meteoroloških mreža u okviru jedne države. Penzionisan je 1888, a njegov posao na polju statistike nastavio je Bogoljub Jovanović. Izabran je 8. januara 1850. godine za redovnog člana Društva srpske slovesnosti u Beogradu.

Dodeljen mu je austrougarski Orden Franca Jozefa, Orden rumunske krune, grčki Orden Spasitelja, ruski Orden Svete Ane, Orden Svetog Stanislava, srpski Kraljevski orden Belog orla i Orden Takovskog krsta. Bio je redovni član Društva srpske slovesnosti, Srpskog učenog društva i počasni član Srpske kraljevske akademije

Izašao je iz štampe prvi Državopis Srbije

Najvažnija publikacija koju je izdavala zvanična statistika toga doba bio je Državopis Srbije, čije je izdavanje počelo 1863. godine. Izdato je 20 svezaka, a poslednja je objavljena 1894. godine (1863, 1865, 1869, 1870, 1871, 1872, 1873, 1874, 1879, 1880, 1882, 1883, 1884, 1889 - sveska 14, 15 i 16, 1890, 1892, 1893, 1894).

U Državopisu su se obajvljivali statistički podaci o klimatskim uslovima, kretanju ljudstva, broju žitelja, cenama, prometu u unutrašnjoj i spoljnoj trgovini. Objavljeni su i podaci popisa stanovništva (1863, 1866, 1874. i 1884.) kao i podaci popisa stoke. U Državopisima su se objavljivali i izveštaji sa Međunarodnih statističkih kongresa. 

Izvor: Stare i retke knjige https://www.stat.gov.rs/sr-cyrl/publikacije/?d=11&r=

Sproveden Popis ljudstva

U svrhu ustanovljenja nove poreske osnovice po poreskom zakonu iz 1861. godine, pripreman je, osmi po redu, Popis za 1862. godinu ali je zbog sukoba sa Turcima i bombardovanja Beograda popis odložen i sproveden je 1863. godine „sa glavnim zadatkom da se popišu nepokretna imanja i lične usluge, dakle za poreski katastar“. Rezultati ovog popisa, osmog po redu, objavljeni su u svesci II Državopisa Srbije.

Na petom statističkom kongresu u Berlinu, održanom od 4. do 12. septembra 1863, Srbija je po prvi put imala zvaničnog predstavnika, Vladimira Jakšića, koji je usmeno saopštio stanje administrativne statistike u Srbiji. Dogovorena je razmena statističkih podataka.  

Osnovano posebno statističko odeljenje pri Ministarstvu finansija

Statistički rad zahtevao je i odvojenu organizaciju, pa se 1864. godine iz Ekonomskog odeljenja Ministarstva finansija izdvaja posebno Statističko odeljenje, čime državna statistika postaje posebna služba. Statističko odeljenje imalo je tri stručna statističara, a ministarstva po jednog.

Zbornik zakona i uredaba, 17: http://digital.bms.rs/ebiblioteka/publications/view/4082

Predmet Statistika predaje se kao obavezan na dva (od ukupno tri) fakulteta Visoke škole (na filozofskom i pravnom fakultetu), na osnovu zakona od 24. septembra 1864, kojim je Licej pretvoren u Veliku školu. U praksi se izučavanju statistike nije poklanjalo mnogo pažnje. Studenti su smatrali da je sporedan predmet, štampanih udžbenika nije bilo, a predavali su uglavnom profesori drugih struka, uzgred i bez velikog oduševljenja. Vidnih tragova te nastave nije ostalo. (Izvor: Lazo M. Kostić: Teoriska statistika, Izdavačko i knjižarsko preduzeće Gece Kona a. d., Beograd, 1937, str. 72)

Popis ljudstva

Deveti popis ljudstva izvršen je u oktobru 1866. godine. U statističkom odeljenju Ministarastva finansija, pod rukovodstvom Vladimira Jakšića, izrađeni su formilari i pravila popisivanja i izvršene su ozbiljnije pripreme za izvođenje popisa. Popis je obuhvatio celokupno stanovništvo, podrazumevajući pod tim i sve Cigane, naseljene kao i nenasenjene. Pitanja o stanovništvu su proširena, pored pola i bračnog stanja registrovani su i podaci o starosti, zanimanju, pismenosti i dr. Mada se iz tehničkih razloga svi ti podaci nisu mogli obraditi. Popis je u svih 17 okruga izvršen u isto vreme kao i u varoši Beograd. Međutim popis u Beogradu nije bio kompletan pa je početkom 1867. godine obavljeno ponovno prebrojavanje ljudstva i to u roku od jednog dana. Tako je rezultat popisa iz 1866. godine korigovan.
Popis iz 1866. godine može se smatrati prvim modernim srpskim popisom.
Rezultati ovog popisa objavljeni su u svesci III Državopisa Srbije, a podaci o zanimanjima u sveskama XII i XIII.

Obavljen je popis stoke (konja, goveda, svinja, ovaca, koza), i prikupljeni podaci o broju košnica, zaprežnih kola, plugova i ralica. Rezultati ovog popisa, uključujući i obračun vrednosti stoke, objavljeni su u Državopisu Srbije, svezska IV, u radu Popis kućevne stoke Srbije u godini 1866.

Obavljen je popis obrađevina (obradivog zemljišta), kojim su prikupljeni podaci o površinama pod sledećim poljoprivrednim kulturama: pšenica, raž, ječam, kukuruz, krupnik, ovas, heljda, proso, krompir, kupus, duvan, lan i konoplja. Površina je data u merama uobičajenom u narodu: za njive u danima oranja, za livade u kosama i za vinograde u motikama. Izvršena je i procena stoke za oranje (konja i volova). Prikupljeni su i podaci o broju vodenica i suvača, kazana za rakiju i dudova. Rezultati ovog popisa objavljeni su u Državopisu Srbije, svezska V, u radu Popis obrađevina (obradivog zemljišta) Srbije u godini 1867.

Od 17. do 23. septembra održan šesti statistički kongres u Firenci. Zvanični predstavnik Srbije bio je Vladimir Jakšić, koji je podneo izveštaj na francuskom jeziku o stanju zvanične statistike u Srbiji i o tome šta je od ranijih zaključaka kongresa već usvojeno u Srbiji. Jakšić je prikazao rezultate meteoroloških merenja u Srbiji i doprineo predlogu o razmeni meteoroloških podataka među državama, kao i začetku ideje o stvaranju Međunarodnog meteorološkog kongresa. Italijanski kralj Viktor Emanuel odlikovao je Vladimira Jakšića, kao i ostale upravitelje nacionalnih statistika prisutnih na kongresu, ordenom Sv. Mauricija i Lazara. (Izvor: Izvestije (izveštaj) o šestoj sednici statističnog kongresa održanog u godini 1867. u Florencu, Državopis Srbije, III. svezska, str. 116-123 i Slobodan Plazinić: Iz istorije srpske meteorologije, AGM knjiga, Beograd, 2012. str. 34).

Od 22. avgusta do 2. septembra održan sedmi statistički kongres u Hagu. Zvanični predstavnik Srbije bio je Vladimir Jakšić. (Izvor: Izveštaj o sedmoj sednici statističnog kongresa održanog u godini 1869. u Hagu, Državopis Srbije, svezska IV).

 Popis ljudstva

Deseti popis ljudstva izvršen je u decembru 1874. godine, predstavlja novu akciju statističkog odeljenja sa još potpunijim rezultatima u odnosu na popis iz 1866. godine. Pripreme za popis su bile obimnije, pitanja o stanovništvu su nešto proširena i cela akcija popisa izvedena je na zadovoljavajući način.

Objavljena Statistika nastave

Statistika nastave u Kneževini Srbije za 1871-72. i 1872-73. školsku godinu izdata je 1876. godine. Ovu publikaciju izdavalo je Ministarstvo prosvete i crkvenih poslova sve do 1912. godine kada su objavljeni podaci za 1904-1905. školsku godinu. 

Popis u oslobođenim krajevima

Statističko odeljenje pripremalo je popis za kraj decembra 1880. godine u skladu sa preporukama petrogradskog statističkog kongresa od 1872. godine. Međutim, rat sa Turskom 1877. i 1878. godine i političke prilike posle rata omele su sprovođenje popisa. U međuvremenu je Srbija na berlinskom kongresu 1878. godine dobila priznanje svoju pune političke nezavisnosti na proširenoj teritoriji sa okruzima niški, pirotski, vranjski i toplički.
Da bi utvrdili brojno stanje ljudstva u oblobođenim krajevima Vlada je u februaru 1879. godine naredila sprovođenje popisa. Popis je trajao od 22. februara do 22. marta. Popisni listovi koji su tom prilikom korišćeni nisu se razlikovali od onih korišćenih u popisu 1874. godine. Popisom su prikupljeni sledeći podaci: broj kuća i porodica, stanovnici po polu, po bračnom stanju i po veroispovesti i „porez plaćajuće glave“. Popis su izvršile sreske komisije. Rezultati ovog popisa objavljeni su u svesci 11 Državopisa Srbije.

Donet Zakon o ustrojstvu zvanične statistike 8. aprila 1881. godine 

Ovim zakonom o zvaničnoj statistici predviđeno je osnivanje Uprave zvanične statistike pri Ministarstvu finansije. Uprava ima Statistički biro i Centralni statistički odbor od devet članova. Upravnik zvanične statistike je na čelu Statističkog biroa, a ujedno je član Centralnog statističkog odbora. U svakom ministarstvu odrediće se po jedan statistički referent, a svaki okrug će formirati okružni statistički odbor. Utvrđuje se odgovornost za tačnost podataka. (Izvor: Srpske novine, br. 84 od 18. aprila 1881 god, str. 533 i Zbornik zakona i uredaba u Kneževini Srbiji, izdanih od 18 avgusta 1880. do 26 juna 1881, broj 36, Državna štamparija, Beograd, 1881. str. 621-627).

Nažalost, ovaj zakon nije odmah niti u potpunosti sproveden. Nije formirana Uprava zvanične statistike, već su statistički poslovi ostali u nadležnosti Statističkog odeljenja. Uprava zvanične statistike se ne pominje niti u Kalendaru sa šematizmom Knjažestva (kasnije Kraljevine Srbije), niti u zvaničnim statističkim publikacijama (kao izdavač) sve do donošenja Zakona o uređenju državne statistike 1901. godine. Centralni statistički odbor formiran je Ukazom od 13. maja 1888. godine, dakle tek posle dolaska Bogoljuba Jovanovića na mesto načelnika statističkog odeljenja.

U Predgovoru Statističkog godišnjaka N.R. Srbije za 1951 godinu, Miloš Macura, direktor Zavoda za statistiku i evidenciju NRS, daje kratak osvrt na sedamdesetogodišnjicu prvog zakona o statistici u Srbiji i navodi sledeću ocenu: "Ovaj zakon donet je posle velikih napora i značajnih rezultata koje je statistika Srbije postigla, a bio je pravni osnov na kojem se ona dalje razvijala. Po svojim koncepcijama, prvi srpski zakon o statistici pretstavljao je za tadašnje prilike napredan akt a istovremeno i uspeh statističara onog doba. Ne treba gubiti iz vida da tadašnje političke prilike nisu bile naročito povoljne za razvijanje naučnog i istraživačkog rada na široj osnovi. Istorijat Društva srpske slovesnosti, Srpskog učenog društva, razvoj Liceja, Velike škole i diskusije o Univerzitetu očigledno pokazuju da je u to doba progresivnim idejama, koje su se odnosile na delatnost ove vrste, bilo veoma teško da se afirmiraju i ostvare. I baš zato treba odati priznanje statističarima onoga vremena, a naročito Vladimiru Jakšiću i Bogoljubu Jovanoviću, za sve ono što su na području statistike postigli". 

U novembru Vladimir Jakšić postaje član Statističkog društva iz Pariza.

Deset meseci posle donošenja Zakona o ustrojstvu zvanične statistike u dokumentima Ministarstva finansija i dalje se ne pominje Uprava zvanične statistike. Narodna skupština je donela, a kralj Milan Obrenović je 21. decembra 1882. godine potvrdio Zakon za ustrojstvo ministarstva za narodnu privredu, ovaj zakon je objavljen u Srpskim novinama tek 23. marta 1883. godine. U aprilu je, u okviru reorganizacije ministarstava, po Zakonu o ustrojstvu Ministarstva za narodnu privredu (iz decembra 1882. godine) i raspisu Ministarstva finansija iz marta, Statističko odeljenje prešlo iz Ministarstva finansija u novoosnovano Ministarstvo narodne privrede, zajedno sa Vladimirom Jakšićem kao načelnikom. Jakšić je rukovodio ovim odeljenjem sve do 1888. godine kada je penzionisan. NJega je na tom mestu zamenio Boljoljub Jovanović reformator srpske statistike.

 Izvor: Državni kalendar Kraljevine Srbije, 1898.

Popis ljudstva i imovine

Popis iz 1884. godine izvršen je na osnovu Zakona o popisu ljudstva i imovine od 14. jula 1884. godine. On je kao i raniji popisi imao za cilj da pruži potrebne podatke za odmeravanje poreza i tek uzgred demografski važne podatke.

Rezultati ovog popisa objavljeni su u svesci 14 Državopisa Srbije. Objavljeni su podaci o broju domova i stanovnika po opštinama i naseljima u granicama od 1884. godine. Podaci o stanovništvu su dati po polu i bračnom stanju, po pismenosti, narodnosti i veroispovesti, ne i po starosti i zanimanju.

https://www.uzzpro.gov.rs/biblioteka-digit.html

Osnovan Međunarodni statistički institut, a Srbija se našla među 23 zemlje iz kojih su predloženi članovi za novoosnovani institut.

Vladimir Jakšić je izabran za člana Međunarodnog statističkog instituta. (Izvor: Members of the International Statistical Institute, a cumulative list for the period 1885-2002, International Statistical Institute, Voorburg, 2003). 

U decembru naredne godine Jakšić postaje član statističkog društva iz Londona (Collegium Oecumenicum rationariis gentium arte Statistica). 

A History of the International Statistical Institute, 1885-1960, The Hague: International Statistical Institute.

Dr Bogoljub Jovanović dolazi na čelo statističke službe.

Dr Bogoljub Jovanović (1839–1924) rođen je 2. juna 1839. godine kao Bohumil Snjećivi (češ. Bohumil Snětivý) u mestu Bohdaneč (današnje Laznje Bohdaneč, češ. Lázně Bohdaneč, u Češkoj Republici). Srednju školu je pohađao je u Pragu. Sa roditeljima i četiri sestre, 1852. godine napušta Bohdaneč i, posle kraćih boravaka u Bukovici kraj Slatine i Sentomašu (današnji Srbobran), 1857. godine dolazi u Beograd. Primljen je u srpsko „sažiteljstvo” (državljanstvo) 1870. godine, a zatim je primio ime Bogoljub i prezime Jovanović, po očevom imenu Jan – Jovan.

Krajem 1866. stupio je u službu beogradske carinarnice, odakle je premešten u Ministarstvo finansija, a krajem 1868. u statističko odeljenje. Od tada pa do penzionisanja 1907. godine, bez prekida je ostao u službi državne statistike, menjajući položaje kako je nadležnost za statistiku prelazila iz jednog ministarstva u drugo, 1888. dolazi na čelo statističkog odeljenja u Ministarstvu narodne privrede, a 1901. na čelo novoosnovane Uprave državne statistike. Bio je doktor nauka, poznavalac stranih jezika i čovek velike energije. Proučavao je i prevodio dela evropskih ekonomista i statističara (fon Šel [nem. Hans von Scheel], fon Šmoler [nem. Gustav von Schmoller], Blok [franc. Maurice Block]) i primenjivao njihove moderne misli i metode. Kao načelnik državne statistike bio je odgovoran za uređivanje i izdavanje Državopisa Srbije, Statistike Kraljevine Srbije, Statističkog godišnjaka, kao i ostalih zvaničnih izdanja državne statistike. Učestvovao je u formulisanju niza zakona kojima su krajem XIX i početkom XX veka ustanovljeni sistem i metode zvanične statistike u Srbiji. NJegovo rukovođenje državnom statistikom okarakterisano je kao vreme njenog procvata. Međutim, sam Jovanović je vremenom sve više kritički ocenjivao uticaj empirijskih saznanja na tadašnje političko odlučivanje u smislu društvenog boljitka. Sa istorijskog gledišta, Jakšićevo i Jovanovićevo statističko delo pruža detaljnu sliku društva i prilika u Kneževini i Kraljevini Srbiji, i do današnjeg dana služi istoričarima kao pouzdan izvor. Od njegovih statističkih radova vredi pomenuti konceptualne doprinose: Osnova za statistiku nastave, Osnova zakona o redovnom popisu stanovništva i domaće stoke, Osnova o upravi državne statistike i dr. Bio je član Međunarodnog statističkog instituta i objavljivao radove i na nemačkom jeziku. Bio je dopisnik čeških i nemačkih listova, i saradnik velikih nemačkih enciklopedija. NJegovo glavno i najpoznatije delo van oblasti statistike je „Kraljevina Srbija i srpski narod od rimskog doba do sadašnjosti” (nem. „Das Königreich Serbien und das Serbenvolk von der Römerzeit bis zur Gegenwart”). Prvi tom je napisao austrijski balkanolog Feliks Kanic (nem. Felix Kanitz) uz Jovanovićevu saradnju, drugi tom je priredio i izdao Jovanović posle Kanicove smrti na osnovu njegovih beleški, a treći tom je napisao sam Jovanović. U Srpsko učeno društvo, kao redovni član Odbora za nauku primljen je 1879. godine, a nakon gašenja te ustanove 1892. godine, kao počasni član preveden je u redove njegove naslednice – Srpske kraljevske akademije. Dodeljen mu je Kraljevski orden Karađorđeve zvezde, Kraljevski orden Belog orla, Kraljevski orden Svetog Save, Orden Takovskog krsta i Orden Miloša Velikog.

Imenovani članovi Centralnog statističkog odbora i Okružnih statističkih odbor

Ukazom od 13. maja za članove Centralnog statističkog odbora postavljeni su: Milan Đ. Milićević, bibliotekar narodne biblioteke, Mladen Janković, đeneralštabni pukovnik, Pera Todorović, načelnik I klase odeljenja za trgovinu, radinost i saobraćaj u Ministarstvu narodne privrede, Milisav Milovanović, predsednik II klase Poreske uprave, Svetozar Milojević, knjigovođa I klase Ministarstva financije, Vladimir Karić, profesor Prve beogr. gimnazije, dr Milan Jovanović, praktički lekar i Milenko Žujović, sekretar Ministarstva pravde (Izvor: Srpske novine, broj 109 od 15. maja 1888, str. 477). U skladu sa Zakonom o ustrojstvu zvanične statistike, Bogoljub Jovanović, načelnik Statističkog odeljenja, ujedno je član Centralnog statističkog odbora.

Ukazom kralja Milana Prvog od 24. jula postavljeni su članovi Okružnih statističkih odbora (Izvor: Ukazi o imenovanjima činovnika, Srpske novine, broj 162 od 24. jula 1888, str. 725).

Poštansko-telegrafsko odeljenje Ministarstva narodne privrede je objavilo knjigu Statistika kraljevsko-srpskih pošta za 1881-1887 rač. god. (na osnovu zvaničnih podataka izradio Julije M. Mihajlović – Handžarlija). (Izvor: Srpska bibliografija, Knjige 1868-1944, Knjiga 17, Narodna biblioteka Srbije, Beograd, 2005, str. 182-183).

Ministarstvo finansija objavljuje Raspis svima carinarnicama koji sadrži Obrazac za izradu statističkih pregleda o obrtu spoljne trgovine (Srpske novine, broj 143 od 1. jula 1888, str. 635-638).

Obavljen je popis obrađene zemlje. Rezultati ovog popisa objavljeni su u trećoj knjizi Statistike Kraljevine Srbije (Statistique du Royaume de Serbie), Popis obrađene zemlje u Kraljevini Srbiji 1889. godine. (Izvor: Statistički godišnjak Kraljevine Srbije, druga knjiga, 1894-1895, Statističko odeljenje Ministarstva narodne privrede, Beograd, 1898.)

Donet Opšti zakon o popisu stanovništva i domaće stoke

Opšti zakon o popisu stanovništva i domaće stoke od 5. decembra 1890. predstavlja krupan preokret u razvitku srpske statistike. Prema njemu je utvrđen opšti princip prema kome se stanovništvo u Srbiji popisuje svake pete godine, na dan 31. decembra popisne godine. Popis, po zakonu, vrše opštinski sudovi pomoću svojih popisivača, s tim što su državni i opštinski službenici, nastavnici svih škola, sveštenici i drugi pismeni građani bili dužni da na poziv opštinskog suda besplatno vrše popisivačke poslove u mestu svoga stanovanja. Kad popisivači završe popisivanje, popisnu građu predaju opštinskom sudu, koji je, posle proveravanja, ili potvrđuje ili naređuje njenu ispravku. Popisni materijal su dostavljali opštinski sudovi višim organima, preko kojih je on bio koncentrisan u statističkom odeljenju radi obrade. Tek od ovog popisa snima se ujedno stalno (nastanjeno) i prisutno (faktičko) stanovništvo. Ovaj Zakon je sve do Prvog svetskog rata striktno izvršavan.

Popis stanovništva

Popis od 31. decembra 1890. godne smatra se prvim popisom izvršenim u skladu sa savremenim zahtevima statistike. U ovom popisu registrovano je stalno stanovništvo po polu i mestu rođenja, po godinama starosti i bračnom stanju, po maternjem jeziku i podanstvu, po veroispovesti, pismenosti i zanimanju. Ovi podaci su objavljeni za svako naselje u Srbiji osim podatka o zanimanju koji su dati po srezovima. Pored toga dati su i podaci o broju kuća i porodica za svako naselje. Prvi rezultati popisa objavljeni su u knjizi Prethodni rezultati Popisa stanovništva u Kraljevini Srbiji, a konačni podaci u pet svezaka u knjizi Statistika Kraljevine Srbije.

Objavljeni prethodni rezultati Popisa stanovništva u Kraljevini Srbiji

Prethodni rezultati Popisa stanovništva i domaće stoke u Kraljevini Srbiji, koji je sproveden 1890. godine, izlazi iz štampe 1891. godine. U ovoj ediciji ukupno je objavljeno 5 knjiga, a odnosile su se na prethodne rezultate popisa iz 1890, 1895, 1900, 1905 i 1910. godine.

Objavljena prva serijska publikacija Statistika spoljne trgovine Kraljevine Srbije

Publikacija pod nazivom Uporedni pregled spoljne trgovine Kraljevine Srbije od 1879. do 1890. godine i prihod carinski od 1881. do 1890 izašla je iz štampe 1891. godine. Od 1896. do 1901. godine ova publikacija je izlazila svake godine, a potom 1904, 1910. i 1914. godine.

Edicija Statistika Kraljevine Srbije prvi put izlazi iz štampe

Ukupno je objavljeno 32 knjige. Poslednja, 32 knjiga, objavljena je 1913. godine. Ova serija obuhvatala je statističke podatke iz oblasti popisa stanovništva, statistiku rođenja, venčanja i umiranja, opštinske prihode, statistiku krivičnog i građanskog suđenja, statistiku nastave, popois obrađene zemlje, popis domaće stoke, statistiku zemljoradnje i žetvenog prinosa i podatke o prihodima i izdacima Kraljevine Srbije.

Izdat je Prvi Statistički godišnjak Kraljevine Srbije

Godišnjak je sadržao podatke iz 1893. godine. Ukupno je objavljeno 13 knjiga u okviru ove edicije, a poslednji Statistički godišnjak Kraljevine Srbiji izlazi 1914. godine sa podacima koji su se odnosili na 1909. i 1910. godine.

Objavljena je prva sveska Priloga za statistiku Kraljevine Srbije (Matériaux pour la Statistique du Royaume de Serbie), Crkvena i manastirska imovina u Kraljevini Srbiji na kraju 1888. god. u izdanju Statističkog odeljenja Ministarstva narodne privrede. U Predgovoru, koji je potpisao Bogoljub Jovanović, načelnik statističkog odeljenja, navodi se da je Centralni statistički odbor odlučio da se statistička građa manjeg obima štampa u odvojenoj publikaciji pod nazivom Prilozi za Statistiku Kraljevine Srbije.

Popis stanovništva i domaće stoke u Kraljevini Srbiji izvršen je 31. decembra 1895. godine. To je bio drugi redovni popis po Zakonu o popisu stanovništva i domaće stoke od 5. decembra 1890. godine. Pravila i upustva za izvršenje popisa stanovništva i domaće stoke od 4. oktobra 1895. god. objavljena su u Srpskim novinama, službenom dnevniku Kraljevine Srbije, broj 228. od 10 oktobra 1895. Objavljeni su prethodni i konačni rezultati popisa stanovništva. Konačni rezultati popisa stanovništva su objavljeni u knjizi XII Statistike Kraljevine Srbije, Popis stanovništva u Kraljevini Srbiji 31. decembra 1895. godine, u izdanju Statističkog odeljenja Ministarstva narodne privrede Beograd, 1898. Rezultati popisa domaće stoke su objavljeni u XI knjizi Statistike Kraljevine Srbije, Popis domaće stoke u Kraljevini Srbiji 31. decembra 1895. godine, u izdanju Statističkog odeljenja Ministarstva narodne privrede Beograd, 1898.

Objavljena publikacija Statistika cena poljoprivrednih proizvoda u Kraljevini Srbiji

za period od 1890. do 1895. objavljena je 1897. godine. 

Statistika cena poljoprivrednih proizvoda u Kraljevini Srbiji od 1896. do 1900. godine, 

Statistika cena poljoprivrednih proizvoda u Kraljevini Srbiji od 1901. do 1905. godine, objavljena je 1906. godine

Osnovana Uprava državne statistike

Nastojanjem Bogoljuba Jovanovića, 15. januara 1901. godine, donet je zakon kojim je obezbeđena samostalnost statističke službe i osnovana Uprava državne statistike sa svojim centralnim statističkim odborom. 

Osnovana Direkcija državne statistike pri Ministarstvu socijalne politike Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca

Popis stanovništva

Posle Prvog svetskog rata, prvi  popis je sproveden 31. januara 1921. godine iako granice Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca još nisu bile definitivno utvrđene. Popis iz 1921. godine rađen je kao Popis 1910. po načeli "prisutnog stanovništva" i nije obuhvatio nacionalno izjašnjavanje, pa je maternji jezik bio osnova za utvrđivanje etničke pripadnosti.

Prethodni rezultati ovog popisa objavljeni su 1924. godine, a definitivni su objavljeni tek 1932. godine.

Objavljen Statistički godišnjak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca

Ukupno je objavljeno deset knjiga, a poslednja deseta objavljena ja 1941. godine.

Popis stanovništva

Drugi popis stanovništva u Kraljevini Jugoslaviji organizovan je u periodu od 1. do 20. aprila 1931. godine. Na ovom popisu, pored maternjeg jezika i veroispovesti, postavljeno je i pitanje o narodnosti ispitanika. Pod pitanjem o narodnosti pripadnici svih južnoslovenskih naroda bili su evidentirani kao jedna celina, odnosno kao jedna narodnost – „jugoslovenska“. Ukoliko lice nije bilo „jugoslovenske“ narodnosti, evidentirala se tačna pripadnost određenoj narodnosti. 

Definitivni rezultati Popisa stanovništva od 31. januara 1931. godine objavljeni su u četiri knjige, prva je objavljena 1937. godine, a poslednja četvrta 1940. godine.

U prvoj knjizi objavljeni su podaci o prisutnom stanovništvu, broju kuća i domaćinstava, u drugoj prisutno stanovništvo po veroispovesti, u trećoj prisutno stanovništvo po pismenosti i starosti i u četvrtoj prisutno stanovništvo po glavnom zanimanju.

Ove publikacije uredio je tadašnji šef državne statistike dr Rudolf Andrejka (1880-1948), koji je takođe uređivao i poslednjih pet izdanja Statističkog godišnjaka.

26. februara 1945.

osnovana Srpska zemaljska statistika - preteča današnjeg Republičkog zavoda za statistiku

(Službeni glasnik NR Srbije br. 4/45) 

Statistički ured NR Srbije

Donet zakon o opštedržavnom privrednom planiranju i državnim organima za planiranje, po kome Srpska zemaljska statistka postaje Statistički ured NR Srbije 

Statistički ured NR Srbije i statistički uredi pri narodnim odborima postaju organi Saveznog statističkog ureda

Prema Uredbi o osnivanju i radu Saveznog statističkog ureda i statističkih ureda u narodnim republikama, statistički ured NR Srbije i statistički uredi pri narodnim odborima postali su organi Saveznog statističkog ureda. Statistički ured NR Srbije bio je neposredno podređen Saveznom statističkom uredu, a odgovarao je Vladi NR Srbije. Statistički uredi pri narodnim odborima bili su pod neposrednim rukovodstvom Statističkog ureda NR Srbije.

Sproveden prvi posleratni Popis stanovništva

Zbog potreba da se u što kraćem roku prikupe podaci o štetama nastalim usled ratnih razaranja, 1948. godine izvršen je tzv. „skraćeni“ popis.

Objavljen Statistički godišnjak

U decembru 1950. godine izašao je iz štampe Statistički godišnjak u 50 primeraka. Izlazio je do 1954, a zatime je njegovo objavljivanje ponovo nastavljeno 1974. godine.

Promenom društvenog uređenja i ova edicija je menjala naslove:

1950–1954. pod nazivom „Statistički godišnjak NR Srbije“

1974–1990. pod nazivom „Statistički godišnjak SR Srbije“

1991–2010. pod nazivom „Statistički godišnjak Srbije“

od 2011. objavljuje se pod nazivom „Statistički godišnjak Republike Srbije“

Zavod za statistiku i evidenciju NR Srbije

Statističkom uredu NR Srbije pripojila se i evidencija kao poseban vid aktivnosti, odnosno Statistički ured NR Srbije prerasta u Zavod za statistiku i evidenciju NR Srbije

Pokrenuta edicija Saopštenje

Edicija Saopštenje je pokrenuta s namerom da osnovni rezultati statističkih istraživanja što pre budu na raspolaganju medijima i drugim korisnicima. Tokom jedne godine  u proseku se objavi oko 350 brojeva ove edicije.

Pokrenuta serijska publikacija Mesečni statistički pregled

Edicija obuhvata serije podatka sa mesečnom i kvartalnom periodikom. Podaci za tekuću godinu su najčešće prethodni rezultati i podložni su korekcijama.  Pored podataka Republičkog zavoda za statistiku objavljuju se i podaci Nacionalne službe za zapošljavanje o nezaposlenim licima i Narodne banke Srbije o novčanim sredstvima.

 Edicija izlazi od:

1952–2009. pod nazivom Mesečni statistički pregled

2010– pod nazivom Mesečni statistički bilten

Popis stanovništva

Popis stanovništva 1953. je obavio Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ 31. marta 1953. godine. Popisnica, obrazac je sadržao 25 pitanja za svako lice i List za domaćinstvo sa uputstvom za popunjavanje.

Pokrenuta edicija Bilten

Prvi broj iz edicije Bilten odštampan je 1955. godine i predstavlja jednu od najstarijih publikacija RZS-a. Bilteni su posvećeni rezultatima jednog istraživanja ili jedne statističke oblasti. Razvojem veb-sajta i baze podataka postepeno se ukida objavljivanje rezultata statističkih istraživanja u ovoj ediciji.

Objavljen prvi broj iz edicije Prikazi

U ovoj seriji objavljuju se originalni radovi statističara sa komentarima i širom statističkom analizom.

Ova edicija izlazi od 1955. godine i nekoliko puta je menjala naziv:

1955-1957. Prikazi

1957-1963. Prikazi i studije

od 1978 se objavljuje pod nazivom Studije i analize.

Zavod za statistiku NR Srbije

Donet Zakon o organima uprave u NR Srbiji (Službeni glasnik NR Srbije br. 21/56), prema ovom Zakonu Zavod za statistiku i evidenciju NR Srbije prerasta u Zavod za statistiku NR Srbije, to je praktično značilo definitivno oslobađanje statistike od poslova evidencije.

Doneta Uredba o organizaciji i radu Zavoda za statistiku NR Srbije

(Službeni glasnik SR Srbije br. 13/58 od 29.03.1958.), kojom je nešto preciznije utvrđena nadležnost, zadaci i organizacija Republičkog zavoda za statistiku. 

Novo razdoblje u razvoju statističke službe i njene organizacije, počinje ukidanjem srezova koje je na celoj teritoriji Republike teklo po etapama od 1958-1967. godine. Na užoj teritoriji Republike formirano je 9 područnih zavoda za statistiku u razvijenim centrima. U SAP Kosovu formirani su opštinski statistički organi (uglavnom u sedištima bivših srezova), a u SAP Vojvodini i bivši sreski zavodi za statistiku postaju isturena odeljenja Pokrajinskog zavoda za statistiku.

Popis poljoprivrede

Cilj popisa poljoprivrede 1960. godine bio je prikupljanje podataka za kompleksno sagledavanje poljoprivrednih gazdinstava, njihovih međusobnih odnosa, struktura i distribucija.

Rezultati ovog popisa objavljeni su u dve knjige:

Knjiga I - Osnovni podaci individualnih gazdinstava po naseljima, objavljena 1963. godine u izdanju Saveznog zavoda za statistiku

Knjiga II - Konačni rezultati popisa društvenih i individualnih poljoprivrednih gazdinstava 1960, objavljena 1967. godine u izdanju Saveznog zavoda za statistiku.

Popis stanovništva

Popis stanovništva 1961. je obavio Savezne zavod za statistiku FNRJ, 31. marta 1961. godine. Popisnica, obrazac je sadržavao 21 pitanje za svako lice, List za domaćinstvo i Upitnik za stan sa uputstvom za popunjavanje. Predstavlja prvi popis koji je sproveden na početku decenije, a nakon njega usklađeno je redovno sprovođenje popisa na svakih deset godina.

Pokrenuta edicija Opštinaska statistička dokumentacija

U ovoj ediciji publikovani su rezultati statističkih istraživanja koji su od interesa za organe opštinskih skupština i druge korisnike koji prate privredni i društveni razvoj opština. Po pravilu u jednoj svesci su dati podaci iz jedne oblasti, a broj obeležja je znatno veći od onog koji je publikovan u ediciji Opštine u Srbiji. Ova edicija je prestala da se objavljuje 2002. godine.

Objavljen prvi broj edicije Radni dokument

Ova serijska publikacija nastala je sa ciljem da korisnike upozna sa problematikom statističkog istraživanja, kvalitetom statističke građe, probnim računicama na osnovu novih metodologija, kao i sa drugim pitanjima iz oblasti metodologije i organizacije istraživanja. Sadrži teorijske, metodološke i analitičke radove.

Popis stanovništva

Popis stanovništva 1971. organizovao je i sproveo Savezne zavod za statistiku SFRJ, 31. marta 1971. godine. Popisnica, obrazac je sadržavao 21 pitanje za svako lice, List za domaćinstvo i Upitnik za stan sa uputstvom za popunjavanje. Ovaj popis je četvrti posleratni popis. 

Objavljena publikacija Opštine u Srbiji

Publikacija je nastala 1974.  godine, uvažavanjem potreba korisnika za kompleksnim uvidom u stanje i razvoj  pojedinih opština. Po sadržaju, obimu i načinu prikazivanja ova edicija predstavlja statistički godišnjak za opštine. Pored podataka Republičkog zavoda za statistiku, ova publikacija sadrži i određene podatke pojedinih proizvođača zvanične statistike kao što su Ministarstvo unutrašnjih poslova, Ministarstvo finansija, Republički  geodetski zavod, Nacionalna služba za zapošljavanje i Institut za javno zdravlje Srbije.

Edicija je izlazila od 1974. do 2010. pod nazivom „Opštine u Srbiji“, a od 2011. pod nazivom  „Opštine i regioni u Republici Srbiji“.

Objavljena edicija Međuopštinske regionalne zajednice 

Ova edicija je nastala kao potreba da se izdaje publikacija koja daje sliku o veličini i razvijenosti međuopštinskih regionalnih zajednica koje su formirane 1975. godine. Edicija obiluje podacima zahvaljujući kojima se regioni mogu lako međusobno porediti kao i njihovo pojedinačno poređenje sa Republikom. Da bi zadovoljile posebne potrebe korisnika područna odeljenja RZS, locirana u sedištima međuopštinskih regionalnih zajednica, pored ostalog, od 1978. do 1988. godine izdavala su kompleksne zbirke podataka o svojim regionima.

Edicija je prestala sa objavljivanje 1991. godine.

Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 

Popis stanovništva 1981. godine izvršen je u periodu od 1. do 15. aprila. Ovaj popis je bio najveće statističko istraživanje po broju popisanih jedica u dotadašnjoj statističkoj praksi, jer je pored stanovništva i domaćinstava obuhvatio i sve stanove.

Prvo čvorište računarske mreže EARN (European Academic Research Network) za našu zemlju bio je, od 1987. godine, Republički zavod za statistiku (čvorište se zvalo YUBGSS21).

EARN mreža je već tada bila spojena sa svetskom računarskom mrežom, danas poznatom kao Internet.

Popis stanovništva, domaćinstava, stanova i poljoprivrednih gazdinstava

Ovo je poslednji popis u nizu sprovedenih popisa na 10 godina (1961, 1971, 1981, 1991) prema međunarodnim preporukama da se popis održava na svakih deset godina i to na godinu koja se završava sa nulom, odnosno godinu pre ili posle te godine.

Zbog bojkota popisa od strane albanskog stanovništva, popis nije obavljen na teritoriji AP Kosova i Metohije sa većinskim albanskim stanovništvom i na području opština Bujanovac i Preševo. Iz tog razloga je za to područje je urađena zvanična procena broja stanovnika.

Rezultati popisa su objavljeni u 24 knjige.

Doneta Uredba o načinu vršenja poslova ministarstava i posebnih organizacija 

Organizacija statistike u Saveznoj Republici Jugoslaviji, koju su 1992. godine osnovale Srbija i Crna Gora ostala je ista. Savezni, republički, pokrajinski zavodi i lokalna odeljenja nastavili su da rade i imali su iste zadatke i ista prava kao i pre. Vlada Republike Srbije je 29. januara 1992. godine donela Uredbu o načinu vršenja poslova ministarstava i posebnih organizacija van njihovog sedišta kojom su opštine u Republici Srbiji grupisane u 29 okruga i Grad Beograd. Statistička služba u Centralnoj Srbiji obavljala je poslove iz svog delokruga rada preko 9 područnih odeljenja u bivšim sedištima regione (Valjevo, Zaječar, Kragujevac, Kraljevo, Leskovac, niš, Smederevo, Užice i Šabac). Na Teritoriji AP Vojvodine od 1992. godine funkcioniše Sektor za statistiku sa 5 područnih odeljenja (Zrenjanin, Novi Sad, Pančevo, Sremska Mitrovica i Subotica). Iste godine je formiran Sektor za statistiku AP Kosova i Metohije u čijem sastavu je do juna 1999. godine.

Popis stanovništva, domaćinstava i stanova

Poštujući međunarodne preporuke o periodici sprovođenja popisa, bilo je planirano da se prvi popis u XXI veku sprovede u aprilu 2001. godine. Međutim, u Srbiji je doneta odluka da se popisivanje odloži za godinu dana. Popis je sproveden u periodu od 1. do 15. aprila 2002. godine, ali samo na teritoriji centralne Srbije i AP Vojvodine. Na teritoriji AP Kosovo i Metohija popis nije sproveden jer za to nisu postojali uslovi. Ovim popisim obuhvaćena su i pitanja o poljoprivredi.

Na osnovu prikupljenih podataka o osnovnim jedinicama popisa (licima, domaćinstvima i stanovima) obrađeni su i podaci o poljoprivrednim gazdinstvima, porodicama i zgradama.

Održana prva konfrencija za štampu, na kojoj su saopšteni rezultati Popisa. 

Pušten u rad prvi veb sajt Republičkog zavoda za statistiku

Republički zavod za statistiku postao je sledbenik Zavoda za statistiku Srbije i Crne Gore

Maja 2006. godine Srbija i Crna Gora postaju nezavisne republike. U skladu sa Članom 60. Ustavne povelje državne zajednice (Službeni glasnik br. 1/2003) Republika Srbija je postala sledbenik državne zajednice Srbije i Crne Gore. Na osnovu Odluke o obavezama državnih organa Republike Srbije u ostvarivanju nadležnosti Republike Srbije kao sledbenika državne zajednice Srbije i Crne Gore (Službeni glasnik br. 48/2006 od 5.06.2006.) i u skladu sa Uredbom o finansiranju nadležnosti koje su prešle na Republiku Srbiju s bivše državne zajednice, Republički zavod za statistiku postao je sledbenik Zavoda za statistiku Srbije i Crne Gore.

Donet Zakon o zvaničnoj statistici

(Službeni glasnik RS br. 104/2009).

Donošenjem ovog zakona prestaju da važe Zakon o statističkim istraživanjima (Službeni glasnik RS br. 83/92, 53/93, 67/93, 48/94 i 101/05) i Zakon o sistemu statističkih istraživanja (Službeni list SRJ br. 80/94 i 28/96).

Pušten u rad novi veb sajt

Razvijena prva diseminaciona baza podataka

Popis stanovništva, domaćinstava i stanova

Popis je sproveden u periodu od 1. do 15. oktobra 2011. godine. Popisom su obuhvaćeni državljani Republike Srbije, strani državljani i lica bez državljanstva koji imaju prebivalište u Republici Srbiji, bez obzira da li se u momentu popisa nalaze u Republici Srbiji ili u inostranstvu. Popisom se obuhvataju i državljani Republike Srbije, strani državljani i lica bez državljanstva koji imaju prebivalište u inostranstvu, a koji u momentu popisa najmanje godinu dana borave u Republici Srbiji.

Rezultati popisa objavljeni su u 30 knjiga i 13 demografskih studija.

Razvijen IST sistem

Republički zavod za statistiku jedna je od retkih statističkih institucija u svetu koja ima potpuno  samostalno razvijen operativni, produkcioni, meta data driven sistem najnovije tehnologije, koji služi za unos, obradu, statističku analizu i objavljivanje statističkih podataka. 

Otvoren Twitter nalog (@StatistikaSrb)

Popis poljoprivrede

Popis poljoprivrede 2012. sproveden je na osnovu Zakona o popisu poljoprivrede 2011. godine („Službeni glasnik RS“, br. 104/09 i 24/11).

Popis poljoprivrede 2012. je sproveden u okviru Svetskog programa popisa poljoprivrede 2010. 

Rezultati Popisa poljoprivrede objavljeni su u knjigama

Poljoprivreda u Republici Srbiji, Knjiga I i

Poljoprivreda u Republici Srbiji, Knjiga II, kao i u osam specijalnih studija.

Sproveden prvi stručni pregled nivoa primene Kodeksa prakse evropske statistike u Republici Srbiji (Peer Review)

Pušten u rad novi veb sajt i redizajnirana diseminaciona baza podataka

Pušten u rad Portal Otvoreni podaci

Otvaranjem skupova podataka za javnost, RZS želi da podstakne realizaciju Strategije za razvoj e-Uprave i drugih nacionalnih i međunarodnih politika. Portal otvorenih podataka omogućava pristup skupovima podataka koji se mogu besplatno koristiti i ponovo upotrebiti u komercijalne ili nekomercijalne svrhe.

Popis stanovništva, domaćinstava i stanova sproveden je u periodu od 1. do 31. oktobra 2022. godine.

Popis poljoprivrede je realizovan u periodu od 1. juna do 15. decembra 2023. godine.